مینیمالیسم نقطه‌ای است که در آن، دیزاین از کثرت فاصله می‌گیرد و به سوی خلوص و خلوت گام برمی‌دارد. این جریان، که در میانۀ قرن بیستم شکل گرفت، هرآنچه غیرضروری بود را حذف کرد و بر وضوح، سادگی فرم و ایدۀ «کمتر بیشتر است» تأکید ورزید. آنچه مینیمالیسم ارائه کرد صرفاً انتخابی زیبایی‌شناسانه نبود، بلکه در اصل، نوعی نگرش فلسفی و تجربۀ زندگی را در بر داشت. ریشه‌های مینیمالیسم با مدرنیسم و باهاوس پیوند دارد، اما تأکید آن بر فقدان و سکوت، هویتی مستقل به این شیوه از دیزاین بخشیده است.
زمینۀ تاریخی
پس از جنگ جهانی دوم، صنعتی‌سازی و مصرف‌گرایی گسترش یافت و در چنین فضایی بود که گروهی از هنرمندان و دیزاینرها دریافتند مدرنیسم هنوز درگیر تزیینات و بیان‌ِ بیش از اندازه است. مینیمالیسم پاسخی به این وضعیت بود و قصد داشت تا جایی که ممکن است از زوائد بکاهد.
- در هنر، نام‌هایی مانند دونالد جاد، دَن فلِیوین، کارل آندره و اَگنس مارتین بر آن بودند تا در خلق آثارشان، برای شیء، فضا، نور و ماده اصالت قائل شوند، بی‌آنکه روایت یا احساسات اضافه‌ای بر این عناصر تحمیل کنند.
- در دیزاین مینیمال، اصل بنیادین این بود که افزودن هر جزئی باید دلیلی روشن داشته باشد. رنگ‌ها کاهش یافتند، تزیینات کنار رفتند و مصالح در حالت خام و صادقانۀ خود نمایش داده شدند.
این نگرش با ترویج زیبایی‌شناسی ذن، نقد مصرف‌گرایی و جنبش‌های مفهومی هم‌زمان شد؛ جریانی که در آن ایده بر هر چیز دیگر تقدم یافت.
ویژگی‌های اصلی مینیمالیسم
1) تقلیل به ضروریات: اَشکال ساده و هندسی در قالب مربع، مکعب و صفحه ارائه می‌شوند و هرآنچه کارکرد ندارد حذف می‌شود.
2) صراحت در ماده: بتنِ خام، فولاد، شیشه و چوب طبیعی بدون پوشش یا رنگ به کار می‌روند.
3) پالت رنگی خنثی: سفید، خاکستری، مشکی و تُناژ طبیعی چوب، با رنگ‌هایی محدود و هدفمند استفاده می‌شوند.
4) تمرکز بر فضا و نور: فضای خالی اهمیتی برابر با شیء دارد. نور و سایه بخش جدایی‌ناپذیر دیزاین هستند.
5) کارکرد و سودمندی: هر خط، هر اتصال و هر سطح کارکردی آشکار دارد. دیزاین اغلب ماژولار و انعطاف‌پذیر است.
6) سکوت و تأمل: در دیزاین مینیمال فضا آرام و خالی از آشفتگی بصری است تا امکان اندیشیدن و تمرکز فراهم شود.
تأثیر دیزاین مینیمال بر زندگی روزمره
مینیمالیسم در زندگی روزمره فقط یک انتخاب بصری نیست؛ سبکی از اندیشه و رفتار است که بر روان و عملکرد افراد تأثیری آشکار می‌گذارد. وقتی کسی خانه‌ای مینیمال را انتخاب می‌کند، از فشار گزینش‌های زیاد رهایی می‌یابد، چیدن سادۀ وسایل و آشفتگیِ اندک باعث کاهش اضطراب می‌شود و ذهن و روان را آرام‌تر می‌سازد. در این سبک، دیزاینِ فضاها و مبلمان موجب حرکت آزاد، عبور نور و جریان طبیعی هوا می‌شود؛ رنگ‌ها و پوشش‌ها ساده‌اند، دیوارها کمتر تزیین می‌شوند و تأکید بر کیفیت مصالح است تا بر کمّیت. می‌توان گفت مصرف هوشمندانه‌تر می‌شود؛ هدف صرفاً خرید کمتر نیست، بلکه انتخاب‌ها کاربردی و بادوام‌اند و از ارزش افزودۀ واقعی برخوردارند.
در حوزۀ دیزاینِ محصول، مینیمالیسم به خلق لوازمی انجامیده که کارکردشان شفاف است، ساده‌اند و نیاز به قطعات پیچیده یا ظاهر پرزرق‌وبرق ندارند، برای مثال تلفن‌ها، ساعت‌ها یا لوازم آشپزخانه‌ای که با دیزاین کم‌حجم و روش‌های استفادۀ ساده عرضه می‌شوند. برند ژاپنی موجی، که از دهۀ 1980 آغاز به کار کرد، چنین رویکردی دارد. در حوزۀ فشن نیز در دهۀ 1960 برخی دیزاینرها مانند پیر کاردن، با دیزاین‌های ساده و ساختارشکن و فوتوریستی، زمینه‌ساز گرایش‌های مینیمالیستی بعدی شدند. از دهۀ 1990 تاکنون برند امریکایی کلوین کلاین از مشهورترین فعالان این حوزه است.
بدین ترتیب مینیمالیسم به شکل‌های گوناگون سبک زندگی را تحت تأثیر قرار می‌دهد: کسانی که به آن وابسته‌اند اغلب به نظم و ترتیب و به داشتن اشیائی اولویت می‌دهند که واقعاً ضروری‌اند. آن‌ها به دوری از آشفتگی بصری خو می‌گیرند و در مجموع حس رضایت بیشتری از استفاده از وسایل و پوشاک ساده و حضور در فضاهای خلوت و روشن دارند.
مینیمالیسم در دیزاین گرافیک
مینیمالیسم در گرافیک زبانی است که پیام را با کمترین نشانه‌ها و بیشترین وضوح بیان می‌کند؛ تایپوگرافی ساده، رنگ‌های محدود، خطوط هندسی و فضای خالیِ فراوان جایگزین جزئیات و تزیینات می‌شوند. این زبان بصری مخاطب را خسته نمی‌کند، بلکه با پررنگ کردن پیام اصلی، نگاه بیننده را مستقیماً به سوی آن هدایت می‌کند.
از نیمۀ قرن بیستم، با ظهور سبک دیزاین سوئیس، مینیمالیسم رفته‌رفته به یکی از بنیان‌های دیزاین مدرن تبدیل شد. شبکه‌بندی‌های دقیق و فونت‌های بدون سریف راه را برای ترکیب‌بندی‌های سنجیده در پوسترها و کتاب‌ها هموار کردند. در دهه‌های بعد، برندی مانند اپل با لوگو و فرم‌ها و بسته‌بندی‌های ساده‌شدۀ خود نشان داد که مینیمالیسم می‌تواند نه‌تنها سبکی بصری، بلکه هویتی فرهنگی و تجاری باشد.
مینیمالیسم در دیزاین گرافیک صرفاً در موزه‌ها یا کتاب‌های تخصصی دیده نمی‌شود، بلکه ردپای آن در زندگی روزانۀ ما نیز آشکار است. بسته‌بندی‌های سادۀ مواد غذایی، اپلیکیشن‌های تلفن همراه با آیکون‌های تخت و رنگ‌های محدود، تابلوهای شهری با فونت‌های خوانا و حتی کارت‌های ویزیت یا بلیت‌های الکترونیکی، همگی محصول تفکر مینیمال هستند. مخاطب امروز انتظار دارد پیام‌ها سریع و شفاف بیان شوند. بنابراین مینیمالیسم تنها گرایشی هنری نیست، بلکه پاسخی به شتاب و تراکم اطلاعات در عصر دیجیتال نیز است.
انتقادها و محدودیت‌ها
مینیمالیسم، به‌رغم تأثیر گسترده، خالی از چالش و نقد نیست. بسیاری از فضاهای مینیمالیستی به دلیل خلوتیِ بیش از حد، بی‌روح به نظر می‌رسند و گاه حس انسانی در آن‌ها کمرنگ می‌شود. از سوی دیگر، آنچه با مواد کاملاً مرغوب و باکیفیت تولید می‌شود معمولاً قیمتی بالا دارد، در نتیجه دسترسی عمومی به محصولات مینیمال اغلب محدود است. گاهی نیز افراط در حذف و ساده‌سازی، راحتی یا کارایی را کاهش می‌دهد. افزون بر این‌ها، پالت رنگیِ خنثی و فرم‌های جهانی می‌توانند به یکسان‌سازی فرهنگی بینجامند و تنوع و تکثرِ زیبایی‌شناسانۀ سنّت‌های گوناگون را به حاشیه برانند.
اما در نهایت، مینیمالیسم شیوه‌ای درخور درنگ برای پاسخ به آشفتگی‌های روزافزون زندگی امروز است و با ارزش آنچه پس از حذف باقی می‌ماند سر و کار دارد. در جهانی آکنده از انباشت، مینیمالیسم می‌پرسد:
چه چیز حقیقتاً ضروری است؟ و وقتی زوائد را کنار می‌زنیم، چه می‌ماند؟
تصاویر
دونالد جاد و احجام ساده
هنرمند امریکایی، دونالد کلارنس جاد، مهم‌ترین نمایندۀ بین‌المللی مینیمالیسم و نظریه‌پرداز اصلی آن شمرده می‌شود. جاد بابت خلق احجام ساده‌ای که در ساخت آن‌ها مواد صنعتی به کار رفته مشهور است. آثار وی، از جمله مجموعۀ مکعب‌های بتنی یا جعبه‌های فلزی، بر نسبت شیء با فضای پیرامون تأکید دارند.
دیتِر رامس و قفسه‌بندیِ 606 (1960)
این قفسه‌بندی ماژولار نشان می‌دهد که مینیمالیسم می‌تواند زیبا و در عین حال کاربردی باشد. دیزاین رامس بر پایۀ سادگی، دوام و سازگاری شکل گرفت و به نمونه‌ای ماندگار از شعار «کمتر، اما بهتر» بدل شد.
فوکاساوا و برند ژاپنی موجی
از آشپزخانه‌هایی یکدست با کابینت‌هایی بی‌دستگیره گرفته تا چراغ‌هایی با ساده‌ترین فرم، مینیمالیسم وارد زندگی روزمره شد. دیزاینرهایی همچون نائوتو فوکاساوا و شرکت‌هایی مانند موجی (Muji) محصولاتی عرضه کردند که با حذف ویژگی‌های اغراق‌آمیز دیگر برندها، صرفاً کارکرد خالص اشیا را نمایان می‌ساختند.
سی‌دی‌پلیِر دیواری، دیزاین فوکاساوا برای شرکت موجی
مینیمالیسم در دیزاین فشن
دیزاینی از پیر کاردن در دهۀ ۱۹۶۰ با خطوط ساده، شکل‌های هندسی و رنگ‌های محدود؛ نمایی از عناصر فوتوریستی که معمولاً در کارهای کاردن دیده می‌شود.
نمونه‌ای از مینیمالیسم در دیزاین‌های دهۀ 1990 کلوین کلاین
دیزاین مینیمال در زندگی روزمره
نمونه‌ای از آشپزخانه‌ای با دیزاین مینیمال
میزهای غذاخوری تاشو
دیزاین چنین میزهایی شامل تلفیقی از خطوط هندسی منظم، رنگ‌های خنثی و مصالح مقاوم است که فضای مفید آشپزخانه یا اتاق غذاخوری را افزایش می‌دهد.
گلدان آلتو (1936)
این گلدان شیشه‌ای، اثر آلوار آلتو و همسرش آینو، نمادی از دیزاین فنلاند است. این محصول با خطوط موجی نرم، ساده و ارگانیک همچنان پرطرفدار است و در رنگ‌ها و اندازه‌های گوناگون تولید می‌شود.
مینیمالیسم در دیزاین گرافیک
دو پوستر از سبک دیزاین سوئیس (1950-1960)
لوگوی مینیمال نایک
یک منحنی ساده که، بدون نیاز به هیچ کلمه یا تصویری، برند را معرفی می‌کند.
