وقتی از آلسی، کارخانۀ رؤیا (Alessi, The Dream Factory)، یاد می‌کنیم صرفاً یک شرکت تولید لوازم خانگی به خاطر نمی‌آید؛ این نام مکانی را تداعی می‌کند که اشیاءِ روزمره در آن تبدیل به آثار فرهنگی می‌شوند، به محصولاتی سرشار از غافلگیری و معنای عمیق. این شرکت با مدیریت آلبرتو آلسی، از کارخانۀ تولید لوازم فلزی آشپزخانه به آزمایشگاهی برای همکاری‌های خلاقانه تبدیل شد. آلسی دیزاینرها و معمارانی مانند فیلیپ استارک، زَها حدید و مایکل گرِیوز را دعوت کرد تا به اشیائی همچون کتری، آب‌میوه‌گیر یا کارد و چنگال شخصیت ببخشند و برای آن‌ها داستان‌هایی تازه خلق کنند.
گرچه محصولات آلسی همگی در زندگی روزمره به کار می‌روند، اما آن‌ها هدفی فراتر از عملکرد ساده‌شان را محقق می‌سازند؛ این اشیا در پی نمادپردازی و برانگیختن احساسات‌اند. برخلاف برندهایی که تأکیدشان تنها بر کارکردگرایی است، آلسی آگاهانه به سوی تخیّل، ظاهر شاعرانه و فرم‌های مجسمه‌گون حرکت می‌کند. از این منظر، آلسی پُلی است میان تولید انبوه و هنر؛ کارخانه‌ای برای تحقق ایده‌ها و نه صرفاً خط تولید کالاهای روزمره.
روند تاریخی و فلسفه
آلسی در سنّت ریشه دارد. در سال ۱۹۲۱، جیووانی آلسی آنگینی که فلزکاری ماهر بود کارگاهی در شمال ایتالیا تأسیس کرد تا ظروف مسی، برنجی و نیکل‌نقره‌ای بسازد. در ابتدا تمرکز بر تولید سینی، کاسه، قهوه‌جوش و ابزارهای کوچکی بود که همگی بخشی از سنّت فلزکاری منطقه شمرده می‌شدند. به مرور زمان، کارلو و اتوره آلسی، پسران جیووانی، شرکت را به سوی صنعتی‌سازی هدایت کردند و در دهۀ ۱۹۵۰، با به‌کارگیری فولاد ضدزنگ، دامنۀ تولید محصولات را به بازار هتل‌ها و رستوران‌ها گسترش دادند.
در دوران شکوفایی اقتصادیِ پس از جنگ جهانی دوم، که دیزاین ایتالیایی به شهرت جهانی رسید، شرکت‌هایی مانند اولیوِتی، فیات و آرتِمیده محصولاتی عرضه می‌کردند که هم کاربردی بودند و هم زیبا و چشم‌نواز. در این دوران، آلسی نیز رفته‌رفته شروع به گسترش همکاری با دیزاینرها کرد؛ نقطۀ عطفی که مسیر آیندۀ آن را رقم زد. در سال ۱۹۷۰، آلبرتو آلسی، نوۀ بنیان‌گذار، به شرکت پیوست و چشم‌اندازی تازه و جسورانه برای کارخانۀ رؤیاها به ارمغان آورد: جست‌وجوی بیان هنری، آزمایش مسیرهای تازه و همکاری با ذهن‌های خلاقِ بیرون از کارخانه. در دوران او طرح‌هایی مانند سرویس‌های چای و قهوۀ پیاتزا (Tea & Coffee Piazza) در دهۀ ۱۹۸۰ و سپس برج‌های چای و قهوه (Tea & Coffee Towers) در ابتدای قرن بیست‌ویکم اجرا شده‌اند. در این طرح‌ها از معماران بین‌المللی دعوت شد تا محصولاتی ساده مانند قوری، فنجان و سینی را در قالب‌هایی تازه بازتعریف و بازآفرینی کنند. آلبرتو آلسی مأموریت شرکت را نه‌تنها تولید وسایل و ابزار، بلکه آفرینش اشیائی دوست‌داشتنی می‌داند؛ آثاری که انسان‌ها بتوانند با آن‌ها ارتباط عاطفی برقرار کنند.
آلسی تولیدات خود را در سه دستۀ اصلی طبقه‌بندی کرده است:
- A di Alessi: دیزاین دموکراتیک و در دسترس
- Alessi : خط تولید اشیاءِ خلاق و مجسمه‌وار
- Officina Alessi : مجموعه‌های تجربی و نسخه‌های محدود
این ساختار تنشی سازنده میان کاربردهای روزمرۀ اشیا و اکتشاف خلاق پدید می‌آورد و تضمین می‌کند که رؤیاهای آلسی همچنان بر سر میز غذا باقی بمانند.
تأثیر بر زندگی روزمره و فرهنگ دیزاین
تأثیر آلسی فراتر از اشیاءِ منفرد است. این برند الگویی را معرفی کرد که در آن دیزاین بدل به روایت شد. استفاده‌کنندگان از محصولات نیز در این میان نقش مفسران داستان‌ها را بازی می‌کنند. فلسفۀ «کارخانۀ رؤیا» سبب شد در دیزاینِ محصول، پیوند کارکرد و استعاره اهمیت یابد. بدین ترتیب دیزاینرها به مسائلی فراتر از ارگونومی فکر کردند و تأثیر عاطفی محصولات را نیز در نظر گرفتند. بسیاری از آثار آلسی اکنون در مجموعه‌های دائمیِ موزه‌های بزرگ جای گرفته‌اند و به نمادهای فرهنگی بدل شده‌اند. این شرکت ثابت کرد که حتی فرایندهای صنعتی نیز می‌توانند محتوای خلاقانه، شاعرانه و نمادین داشته باشند.
انتقادات
بلندپروازی‌های زیبایی‌شناسانه آلسی بی‌انتقاد نمانده است. برخی پرسیده‌اند که آیا فرم‌های شوخ‌طبعانه و نوآورانه کارایی را قربانی نمی‌کنند؟ مثلاً این انتقاد مطرح است که جوسی سَلیف، آب‌میوه‌گیر مشهوری که فیلیپ استارک دیزاین کرده، فاقد ویژگی‌های کاربردی یک آب‌میوه‌گیر معمولی است. از سوی دیگر، تولید نسخه‌های محدود و آثار هنری ـ تجربی به تقویت نخبه‌گرایی می‌انجامد و به دموکراتیزه شدن دیزاین کمکی نمی‌کند.
با این‌حال، همین تنش‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از میراث آلسی هستند: کشمکش میان کارکرد و خیال، رویارویی استفادۀ روزمره از اشیا و آفرینش هنری. آلسی بیش از یک شرکت دیزاین است. محصولات آن، از کتری آوازه‌خوان گرفته تا آب‌میوه‌گیر نمادین، نشان می‌دهند که حتی ساده‌ترین اشیا می‌توانند حامل معنا باشند. آلسی با جسارت مرز میان ابزار و اثر هنری را محو کرده است و همچنان کارخانۀ خلق رؤیاها در دیزاین معاصر شمرده می‌شود.
مجموعه‌های چای و قهوۀ آلسی: تلاقی معماری و دیزاین
در سال ۱۹۸۳، آلبرتو آلسی طرحی پیشگامانه را با عنوان سرویس‌های چای و قهوۀ پیاتزا (Tea & Coffee Piazza) آغاز کرد که نقطۀ عطفی در تاریخ دیزاین معاصر به شمار می‌آید. در این طرح، گروهی از معماران بین‌المللی برای دیزاین سرویس‌های چای و قهوه دعوت شدند و هر مجموعه بازتابی از سبک شخصی و زبان فرمی معمار دیزاینر خود بود، از ترکیب‌های مجسمه‌وار آلدو روسی گرفته تا هندسه‌های شاعرانۀ مایکل گریوز. در این طرح، چای و قهوه بهانه‌ای شد برای گفت‌وگو میان هنر، دیزاین و زندگی روزمره. معماران نگاه کارکردی و تخیل هنری را در هم آمیختند تا به برداشتی تازه از زیبایی اشیاءِ روزمره دست یابند.
در ادامۀ همان مسیر، در سال ۲۰۰۱ آلبرتو آلسی با همکاری دیزاینر برجسته، الساندرو مِندینی، طرحی تازه را آغاز کرد که به برگزاری نمایشگاهی در سال 2003 با عنوان برج‌های چای و قهوه (Tea & Coffee Towers) انجامید. در این طرح، گروهی از معماران نامدار جهان دعوت شدند تا آثاری پویا و کاربردی خلق کنند و رابطه‌ای تازه میان معماری، دیزاین و زندگی روزمره برقرار سازند. آلسی و مندینی با این طرح نشان دادند چگونه دیزاینرها می‌توانند از مسیر تجربه به خلق آینده‌ای خلاقانه و شاعرانه بپردازند. در این نمایشگاه، که با همکاری شرکت کالیاایتالیا در شهر ماتِرا برگزار شد، بیست‌ودو سرویس چای و قهوه به نمایش درآمدند، آثاری از معماران و استودیوهای معماری برجسته‌ای همچون گرِگ لین ـ فُرم، زها حدید، دِنتون ـ کورکِر ـ مارشال، ژان نوول، تویو ایتو، کازویو سِجیما و ریوئه نیشیزاوا.
این کوشش‌های آلسی را می‌توان نمونه‌ای کم‌نظیر از مرزناپذیری میان هنر، دیزاین و صنعت دانست. آلبرتو آلسی تولید صنعتی را به سطح تجربه‌ای هنری ارتقا داد و بدین ترتیب مفهوم «دیزاین شاعرانه» شکل گرفت. در کارخانۀ رؤیا قوری و فنجان تنها ابزار نیستند، بلکه بیانگر شخصیت، احساس و خلاقیت دیزاینرند.
تصاویر
[تصاویر مجموعه‌ای از آثار شاخص آلسی در سایت بریتیش میوزیم موجود است:
https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG231819?utm_source=chatgpt.com]
ریچارد ساپر و قهوه‌جوش اسپرسو (مدل 9090)
این محصول از نخستین حرکات آگاهانۀ آلسی به سمت خلق دیزاینی مؤلف بود. قهوه‌جوش ۹۰۹۰ که ساپر در سال 1978 آن را دیزاین کرد، ایمنی و آسانیِ استفاده را با زیبایی مجسمه‌وار تلفیق کرده است. این محصول برندۀ جایزۀ دیزاین «پرگار طلا» (Compasso d'Oro) شد و یکی از نخستین محصولات آلسی بود که به مجموعۀ دائمی موزۀ هنر مدرن (MoMA) راه یافت.
کتری با پرندۀ آوازه‌خوان (مدل ۹۰۹۳)
این اثر مایکل گریوز، که در 1985 تولید شد، یکی از مشهور‌ترین و پرفروش‌ترین دیزاین‌های آلسی است. این کتری با پرنده‌ای کوچک در انتهای لولۀ آن که هنگام جوشیدن آب سوت می‌زند، نمونه‌ای کامل از فلسفۀ آلسی است: تلفیق شیء کارکردی با رویکردی روایی.
فیلیپ استارک و آب‌میوه‌گیر بحث‌برانگیز
جوسی سَلیف (Juicy Salif) یکی از بحث‌برانگیزترین محصولات آلسی است. این آب‌میوه‌گیر باریک و سه‌پایه، با فرمی شبیه به موجودی دریایی، عملاً بیش از آنکه ابزار باشد، اثری هنری و برانگیزانندۀ گفت‌وگو دربارۀ دیزاین است.
دربازکن آنا جی (Anna G)
آلساندرو مندینی این دربازکن را به شکل یک زن دیزاین کرده است. این محصول نشان می‌دهد آلسی به سوی دیزاین استعاری و دارای شخصیت گام برمی‌دارد.
مجموعۀ جیروتوندو
آلساندرو مندینی مجموعه‌ای از فیگورهای کوچک را نیز، در قالب ظروف و ابزارهای آشپزخانه، با طنز و تخیل مهمان زندگی روزمرۀ افراد کرده است.
مجموعۀ چای و قهوۀ پیاتزا (Tea & Coffee Piazza)
مایکل گریوز، سرویس چای و قهوۀ پیاتزا، دیزاین‌شده در سال‌های 1984-1985
مجموعۀ برج‌های چای و قهوه (Tea & Coffee Towers)
بخشی از تعهد آلسی به دعوت از معماران برای بازتعریف آیین‌های روزمره، در مجموعۀ برج‌های چای و قهوه نمود یافته است. معمارانی چون زها حدید، تویو ایتو و ژان نوول در خلق این مجموعه گرد هم آمدند تا آثاری پدید آورند که می‌توان آن‌ها را مانیفست‌های دیزاین شمرد تا اشیائی ساده.
زها حدید، از مجموعۀ Tea and Coffee Towers
