کمتر ماده‌ای در زندگی مدرن به اندازۀ پلاستیک اثرگذار بوده است. این ماده در ساخت محصولات گوناگون از مبلمان و فشن و بسته‌بندی گرفته تا پروتز و اسباب‌بازی و فناوری به کار می‌رود و به بهبود شرایط زندگی مردم از اوایل قرن بیستم تا امروز کمک شایانی کرده است. پلاستیک چیزی فراتر از یک ماده است و می‌توان آن را نشانۀ خوش‌بینی دیزاین مدرن دانست: ارزان، رنگارنگ و انعطاف‌پذیر. در عین حال، این ماده نماد بحران مصرف بی‌رویّه نیز هست. پلاستیک آسیب‌های بسیاری به محیط زیست زده است، به‌ویژه با تولید محصولات یک‌بارمصرف.
مدرنیسم زبان تازه‌ای برای بیان فرم آفرید و دیزاین را به خدمت جامعه درآورد و در این میان، پلاستیک از عناصر مهمی بود که اهداف مدرنیسم را عینیت بخشید. این ماده توانست دیزاین را به شکلی دموکراتیک در دسترس همگان قرار دهد و از این راه نه‌تنها مالکیت اشیا، بلکه شیوۀ زیستن دگرگون را سازد.
زمینۀ تاریخی
نخستین بار در اواخر قرن نوزدهم بود که پلاستیک جایگزینی مناسب برای مواد طبیعی کمیاب مانند عاج و صدف تلقی شد. لئو بِیکلند اولین پلاستیک مصنوعی را در سال 1907 اختراع کرد که باکلیت نام گرفت و به‌سرعت در صنایع مختلف از تلفن و رادیو گرفته تا وسایل خانگی به کار رفت. باکلیت مقاوم در برابر حرارت، بادوام، قالب‌پذیر، صنعتی و در واقع، تجسم مدرنیته بود. پیشرفت‌های بعدی، از اختراع نایلون تا پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن، بر دامنۀ کاربرد پلاستیک افزودند و آن را در قلب زندگی روزمره جای دادند. پس از جنگ جهانی دوم، پلاستیک به نمادی از پیشرفت و عنصری مهم از فرهنگ مصرف بدل شد. تبلیغاتﹾ آن را مادۀ همه‌فن‌حریف می‌نامیدند و وفور و دسترس‌پذیریِ محصولات را در عصر تولید انبوه نوید می‌دادند.
ویژگی‌های کلیدی پلاستیک برای دیزاین
1) شکل‌پذیری: پلاستیک می‌توانست به هر شکلی قالب‌گیری شود و این امر آزادی بی‌سابقه‌ای به دیزاینرها بخشید.
2) رنگ و پرداخت سطحی: برخلاف چوب، فلز یا شیشه، پلاستیک می‌توانست به رنگ‌های زنده و شفاف درآید و امکانات زیبایی‌شناسانۀ تازه‌ای فراهم سازد.
3) قیمت مناسب: پلاستیک ارزان‌قیمت بود و همین موضوع سبب شد دیزاین به بازارهای گسترده‌ای راه یابد.
4) سبکی و حمل‌ونقل آسان: محصولات روزمره سبک‌تر، قابل‌حمل‌تر و منعطف‌تر شدند.
5) فرهنگ یک‌بارمصرف: هزینۀ کمِ تولید پلاستیک منجر به رواج کالاهای مصرفی دورریختنی شد.
تأثیر بر زندگی روزمره
پلاستیک محدود به نمایشگاه‌ها و اشیاءِ تجملی نبود و به قلب زندگی روزمره راه یافت. آشپزخانه‌ها پر از ظروف پلاستیکی شد، والدین اتاق کودکان را با اسباب‌بازی‌های پلاستیکی پر کردند و ادارات با تلفن‌ها و صندلی‌های پلاستیکی تجهیز شدند. همچنین پلاستیک با ایده‌های مدرن دربارۀ بهداشت سازگار بود؛ به‌راحتی تمیز می‌شد، در برابر رطوبت مقاوم بود و به خاطر همین ویژگی‌ها در تولید تجهیزات پزشکی مانند سرنگ، لوله و پروتز به کار رفت و وضعیت بهداشت و درمان را متحول ساخت. از سوی دیگر پلاستیک انقلابی بزرگ در صنعت فشن پدید آورد. در میانۀ دهۀ 1930 بود که شرکت امریکایی دوپونت موفق به ساخت نایلون شد. نخستین نمونۀ شاخص از تولید انبوه محصولات فشن، جوراب نایلونی بود که تحولی طبقاتی را در صنعت فشن پدید آورد و به دموکراتیزه شدن آن یاری رساند. زیرا تا پیش از آن، جوراب‌های زنانه عمدتاً از ابریشم تهیه می‌شدند و تنها در دسترس طبقات بالای جامعه بودند. پس از نایلون، الیافی چون ویسکوز (ریون) و پلی‌استر نیز هر یک تحولی تازه در صنعت فشن ایجاد کردند و دامنۀ تأثیر این حوزه از دیزاین را بیش از پیش گسترش دادند.
کارتل و جنبش پلاستیک ایتالیایی
شرکت ایتالیایی کارتل (Kartell) که در سال ۱۹۴۹ تأسیس شد، نقشی کلیدی در تبدیل پلاستیک به ماده‌ای مطلوب برای دیزاین و تولیدات صنعتی ایفا کرد. این شرکت، با خلاقیت دیزاینرهایی همچون آنا کاستِلی فریِری و فیلیپ استارک، به تولید آثار نمادینی پرداخته است که تعادلی میان کارکردگرایی، زیبایی‌شناسی و خلاقیت برقرار کرده‌اند. کارتل محصولات متنوعی از جمله صندلی، میز، مبلمان، وسایل تزیینی و حتی ظروف و تجهیزات آزمایشگاهی تولید می‌کند. این شرکت همچنین به سمت استفاده از مواد تجدیدپذیر در تولید محصولات خود حرکت کرده است.
میراث دوگانه
پلاستیک میراثی دوگانه از خود به جا گذاشته است. این ماده از یک سو، دیزاین را در دسترس طبقات گوناگون جامعه قرار داد و صنایع مختلف را دگرگون ساخت و از سوی دیگر، با تولید محصولات یک‌بارمصرف و ایجاد بحران زیست‌محیطی گره خورد. امروزه مسئلۀ زباله‌های پلاستیکی جایگاه ارزشمند این ماده را در تاریخ دیزاین به چالش کشیده است. با این‌حال، کوشش برای توسعۀ زیست‌پلاستیک‌ها و مواد پایدار جدید ادامه دارد، تلاشی که همسو با آرمان‌های مدرنیستی و باهاوسی در زمینۀ دیزاین کاربردی و مسئولانه است.
تصاویر
تلفن‌ها و رادیوهای باکلیتی (1920-1940)
باکلیت به‌سرعت به ماده‌ای محبوب برای تولید لوازم برقی بدل شد، چراکه خاصیت عایق داشت و ظاهری مدرن به اشیا می‌بخشید. تلفن‌های دیسکی و رادیوهای اولیۀ ساده، نماد دگرگونی فناوری به واسطۀ پلاستیک بودند.
جوراب نایلونی (تولید انبوه از 1940)
صندلی‌های پلاستیکی ایمز (1950)
چارلز و ری ایمز زوج دیزاینری بودند که با استفاده از پلاستیک‌های قالب‌گیری‌شده، صندلی‌هایی ارگونومیک و ارزان‌قیمت تولید کردند. این صندلی‌ها به‌سرعت به مدارس، ادارات و خانه‌ها راه یافتند و دیزاینی باکیفیت را در دسترس عموم قرار دادند.
آجرهای لگو (ثبت اختراع: ۱۹۵۸)
گروه لگو فعالیت خود را از کارگاه اوله کرک کریستیَن‌سن، نجار اهل بیلاند دانمارک، آغاز کرد. در سال ۱۹۳۴، شرکت وی نام لگو را برگزید؛ واژه‌ای برگرفته از عبارتی دانمارکی به معنای «از بازی لذت ببر!». کمتر محصول پلاستیکی‌ای به اندازۀ لگو محبوب بوده است. آجرهای پلاستیکی لگو بادوام‌اند و شیوۀ دیزاین آن‌ها امکان انواع گوناگونی از اتصال را فراهم می‌سازد و به همین سبب بازی با آن‌ها می‌تواند موجب شکوفایی خلاقیت در کودکان (و بزرگسالان) شود.
ظروف تاپِروِر (Tupperware)
ظروف پلاستیکی تاپرور با درهای هواگیر و رنگ‌های شاد، چهرۀ آشپزخانه‌ها را دگرگون ساختند. اِرل تاپر نخستین محصول شرکت خود را در سال ۱۹۴۶ عرضه کرد. این ظروف پلی‌اتیلنی که برای نگهداری مواد غذایی در خانه‌ها به کار می‌رفتند، به دلیل خاصیت درزبندی ویژۀ درهای‌شان شهرت یافتند. نقطۀ عطف موفقیت این محصولات زمانی بود که ایدۀ معرفی و فروش آن‌ها در قالب مهمانی‌های خانگی شکل گرفت. تاپرور با بهره‌گیری از شیوه‌ای نوآورانه در بازاریابی مستقیم، موسوم به طرح مهمانی، به زنان در دهۀ ۱۹۵۰ فرصت داد تا ضمن رسیدگی به امور خانه، از فروش این محصولات در مهمانی‌های خود نیز کسب درآمد کنند. این ابتکار به محبوبیت گستردۀ تاپرور انجامید و رفته‌رفته آن را به محصولی جهانی بدل کرد.
صندلی پَنتون (1960)
ورنر پنتون یکی از تأثیرگذارترین دیزاینرهای مبلمان و فضای داخلی دانمارک در قرن بیستم بود. او نخستین دیزاینری بود که موفق شد صندلی‌ای را از یک قطعه پلاستیک قالب‌گیری‌شده به شکل یکپارچه بسازد. این صندلی، با فرم سیال و نوآورانه‌اش، مرزهای دیزاین صنعتی را جابه‌جا کرد و به یکی از نمادهای ماندگار دیزاین قرن بیستم بدل شد.
صندلی توپ (1963)
در دهۀ 1960 اِرو آرنیو صندلی توپ (کره) را دیزاین کرد که از فایبرگلاس و پلاستیک ساخته شده بود و درونش فضایی نرم و راحت برای استراحت داشت. این صندلیِ کروی‌شکل تجسم نگرش مردم نسبت به عصر فضا در دهۀ 1960 بود و نشان می‌داد پلاستیک می‌تواند فرم‌هایی کاملاً تازه پدید آورد.
صندلی اونیورساله (Universale)
اونیورساله، اثر جو چزاره کولومبو (1965)، یکی از نخستین صندلی‌هایی بود که کل بدنۀ آن با فرایند قالب‌گیری تزریقی ساخته شد. صندلی‌های رنگارنگ و ارزان‌قیمت اونیورساله، که در شرکت کارتل تولید می‌شدند، ظرفیت دموکراتیک دیزاین با پلاستیک را نشان می‌دادند و به‌سرعت به یکی از نمادهای دیزاین صنعتی بدل شدند.
صندلی اونیورساله
صندلی لویی گوست (Louis Ghost)
این صندلی شفاف، که فیلیپ استارک در سال 2002 آن را برای شرکت کارتل دیزاین کرد، از یک قطعه پلی‌کربنات ساخته شده است. لویی گوست (روح لویی) بازآفرینی مدرنی از صندلی دسته‌دار لویی شانزدهم است. حضور شبح‌وار و سبُک این صندلی نشان می‌دهد که پلاستیک چگونه می‌تواند تاریخ را با نوآوری معاصر در هم آمیزد.
میز سِر جیو (SIR GIO)، نمونه‌ای از دیزاین‌های فیلیپ استارک برای شرکت کارتل
